Sosyoloji Divanı yayın hayatının başından itibaren, insan ve toplumun dünden bugüne, bugünden yarına değişen, yenilenen, farklılaşan, yeniden kurulan yönlerini okuma, kavrama, anlama ve izah etme çabasını şiar edinmiş bir dergi hüviyetinde olmuştur. Bu menzil üzere çabasını ortaya koymaya da devam edecektir. 

 7 Divan Kalemi   

Asım Yapıcı

İbrahim Halil Yılmaz

Özet: Sosyal hareketler duyguların incelenmesine imkân tanıyan mükemmel bir laboratuvar gibidir. Bir grubun oluşması, grubun birbirine bağlılığı ve geleceği açısından duygular hayati rol oynamaktadır. Kalabalıkları rasyonel ya da irrasyonel birliktelikler olarak betimleyen sosyal hareket teorileri açıklamalarını ekseriyetle duygular üzerinden temellendirmişlerdir. Eski nesil sosyal hareketler kalabalıklar yaklaşımı, rasyonel tercih kuramı, kaynak seferberliği yaklaşımı ve siyasi fırsatlar teorisi başlıkları altında incelenmiştir. Bu yaklaşımlar kalabalık psikolojisi, rasyonalite, maddi kaynaklar ve politik fırsatlar gibi sosyal hareketlerin tek boyutuna odaklanırken, yeni sosyal hareketler paradigması bütünsel bakış açısıyla dikkat çekmektedir. Bu yaklaşımın yükselişiyle birlikte sosyal hareketleri kültürel bakış açısı yorumlayan ve duyguları merkeze alan bir eğilimin arttığı görülmektedir. Böylece rasyonalite ve duygunun birlikteliğiyle sosyal hareketlerin var olabileceği bir güzergahın inşa edildiği fark edilmektedir. Bu çalışmada da sosyal hareketler ve duygular birbirini dışlayan değil tamamlayan olgular olarak ele alınmaktadır. Ayrıca duygular, sosyal hareketleri başlatan ve sürdüren bir güç olarak betimlenmiştir. Buradan hareketle etkileşim ritüelleri ve müzik gibi kolektif uygulamalara önemli olgular olarak dikkat çekilmiştir. İkincil veri değerlendirmesi yönteminin benimsendiği çalışmada, sosyal hareketler ve duygulara odaklanan literatür irdelenmiş ve sentezlenmiştir. Yapılan incelemeler ve tartışmalar temelinde duygular ile sosyal hareketlerin sosyoloji biliminin merkezi temaları olduğu ve bu olguların birbirinden ayrılmayan bir bütünselliği ifade ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Sertaç Timur Demir

Özet: Duygular sosyolojisine mütevazı bir katkı mahiyetindeki bu makale, yaşadığımız çağı, tüketimci kültürün sıklıkla yücelttiği mutluluk söylemleri etrafında analiz etmektedir. Nitekim mutluluk, gelinen noktada, modern insanın alternatifsiz varlık nedenine dönüşerek pazarlama metaı olarak banalleşmiştir. “Mutlu ol” sloganında beliren bu emrivaki davet, popüler kültürün karşı konulamaz zorlamasına evrilmiştir. Sorunsuz ve sonsuz yaşam arzusuna koşutlanan mutluluk, bir teşvik ve baskı objesi olarak marjinalize edilmektedir. Bu kurguda mutluluk, iyi yaşamın aracı değil; amacı gibidir. Ne var ki mutluluğu kutsayan anlatılar, mutsuzluğun kaçınılması salık verilen olası olumsuzluklarından daha sorunlu olabilmektedir. Belki de bu nedenle, her geçen gün mutluluğun imkânsız özlemiyle sayısız aktivite ve terapiye yönelen devasa bir “mutsuzlar kitlesi” büyümektedir. Bir endüstri talebi olarak mutluluk, modern kültüre özgü yaygın huzursuzluğun özüdür. İşte bu yüzden bu makalede mutluluğun kendisi, içinde yaşadığımız konfor ve kusursuzluk çağının baskın ve güncel alametlerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Sentetik, katastrofik ve endüstriyel duygu olarak mutluluk, bu çalışmada Hector’un Mutluluk Arayışı (Hector and The Search for Happiness, 2014) adlı film üzerinden ve sosyolojik film analizi yöntemiyle mercek altına alınmaktadır. 

Bahattin Cizreli & Alkan Üstün

Özet: Bu makale Simmel’in temel eserleri ve hakkındaki metinlerin incelenmesine dayanan bir değerlendirme çalışmasıdır. Çalışmada Georg Simmel’in sosyal teorisinde duyguların toplumsal görünümlerine dair analizleri ele alınmaktadır. Makalenin temel amacı Simmel’in eserlerine konu olan duyguları serimlemektir. Simmel’in duygulara yüklediği anlamların teorik içeriğinin kavranması için onun teorisinin temel boyutları da açıklanmaktadır. Bu kapsamda Simmel’in insan ve kültür görüşü, öznel-nesnel kültür arasındaki gerilim ve insan etkileşimlerinde ritmin hızlanmasına dair tezleri ışığında duygulara dair teorik analizleri ele alınmaktadır. Makalenin özel amacı ise Türkçe literatüre duygular sosyolojisi alanında bir katkı yapmaktır. Ele aldığı konunun odağı bakımından bu çalışma, Türkçe literatür içinde özgün değerdedir. Sonuç olarak Simmel’in düşüncesinde duygular, toplumsal etkileşimlerin hem kaynağı hem de sonucu olarak görülmektedir. 

Merve Betül Üçer

Özet: 1980’li yıllar Türkiye’nin yeni bir ekonomi modelini benimserken, bu model etrafında inşa edilen piyasa merkezli değer yargılarıyla köklü bir değişime uğradığı bir dönem olarak önemli bir kırılma noktasıdır. Neyin değerli olduğuna dair anlayışın ve toplumsal saygınlık kaynaklarının değişmesi bu kırılma noktasının bireylere yansıyan kısmında en önemli boyutu teşkil eder. Bu değişim, girişimcilik ve tüketim kültürünün yükselişine eşlik eden sınırsız arzu ve görünürlük talebiyle iç içedir. Bu talebin taşıyıcıları olarak “yaşam tarzı” dergileri, dönemin değişen değerleri kadar ideal orta sınıf öznenin bileşenlerini de temsil ve inşa etme görevi üstlenir. Bu makale söz konusu bileşenleri belirleyen söylemi ele alarak değişen değer yargılarının duygulara etkisini utanma duygusu üzerinden tartışmaktadır. Prestij hiyerarşilerinin bir yansıması olarak belirli utanç türleri bu tartışmayı sınıf etrafında yürütmeyi mümkün kılmaktadır. Bu minvalde makale, dergilerin eleştirel söylem analizi ile kültürel sınıf çalışmalarının imkanlarından yararlanarak kültürün, değerlerin ve öznel boyutların dahil edildiği bir sınıf tartışması üzerinden toplumsal değişimin izlerini sürmektedir. 

Hatice Budak

Özet: Bu çalışmada, H. Castellanos Moya tarafından 1997 yılında yayınlanan ve aldığı ölüm tehditleri yüzünden ülkesini terk etmesine sebep olan “Tiksinti” adlı roman, ana konusuna bağlı kalınarak analiz edilmiştir. Çalışmanın amacı, politik ve kültürel yozlaşmanın sosyo-kültürel yapının bütünselliği üzerindeki tahribatlarının ayrıca yozlaşmanın bir üst aşaması olarak değerlendirilen yabancılaşma probleminin bireyin duygu durumunu nasıl etkilediğini ortaya koymaktır. H.C. Moya, ana vatanı olan El Salvador ülkesini romanın geçtiği mekân olarak seçmiş ve bu örnek ülke üzerinden politik-kültürel yozlaşmayı toplumsal problemlerin kaynağı olarak sorgulamış bir yandan da insan ayırt etmeksizin herkese bulaşan yabancılaşmanın tesiriyle bireylerin “vazgeçişlerinin” sebep olduğu çelişkileri yansıtmaya çalışmıştır. Çalışmada yozlaşma ve yabancılaşma olgularının tiksinti ve öfke duygularının sosyal inşa sürecinde etkili olduğu, bu duyguların bireyde hem kültürel zehirlenmeden korunma hem de kişisel, politik ve sosyal gelişim için güdüleyici bir güç işlevi gördüğü sonuçlarına ulaşılmıştır. 

Aynülhayat Uybadın

Özet: Duygular tarihi, son yıllarda sosyal bilimler alanındaki en dikkat çekici dönüşlerden biri olarak değerlendirilir. “Duygusal dönüş” olarak da ifade edilen yaklaşımların sinema tarihyazımı çerçevesinde ele alındığı bu çalışma, sözlü belgeler ve duygular ilişkisine odaklanarak bir yöntem tartışması ortaya koymayı amaçlamaktadır. Sinemayı toplumsal ve kültürel mübadelelerin bir mekânı olarak değerlendiren yeni sinema tarihinde sıklıkla başvurulan bir yöntem olan sözlü tarih, tüm olanakları ve riskleriyle birlikte belleğin yalnızca toplumsal üretim sürecine değil duygusal üretim sürecine de işaret etmektedir. “Bireysel ile kolektif”, “geçmiş ile şimdi” arasındaki bağlantıları görmemize yarayan sözlü tarih, geçmişe ilişkin farklı duygu yapılarını da ortaya koyar. Böylece sözlü belgeler olayların gerçekte nasıl yaşandığının ötesine geçerek, olaylar hakkında tanıkların ne düşündüklerini, neye inandıklarını ve geçmişteki duygusal pratikleri de anlatmış olur. Nihayetinde görüşmecilerin geçmişteki olaylar ve kendi eylemleri hakkındaki düşünceleri kadar duyguları da tarihsel birer gerçekliğe dönüşür. Geçmişin belleği üzerine, bireysel ile kolektif arasındaki ilişki ise bize şunu önerir: deneyimin belleğe, belleğin de tarihe dönüşü esnasındaki duygu yapılarına bakmayı. Bu öneri doğrultusunda öncelikle Raymond Williams’ın duygu yapıları kavramı ve tarih alanındaki “duygusal dönüş” yaklaşımlarından faydalanarak duyguların tarihsel ve kültürel boyutları tartışılmaktadır. Tartışma, duygular tarihinin sinema tarihyazımı açısından yeni bir patika açma olasılığını sorgulayarak ilerlemektedir. 

Ekrem Saltık

Özet: Erken Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleştirilen sosyokültürel değişim ve dönüşümlerin ulus devlet sürecindeki yeri, imparatorluk yapısından cumhuriyet rejimine geçiş sürecinin toplumsal psikolojideki etkilerinden bağımsız olarak değerlendirilemez. Yerleşik sosyofiziğin alt üst olduğu bir dönem ve bu döneme dair hatırlamalarla eş zamanlı olarak uygulamaya konulan inkılâpların neden olduğu devrim yaraları, bu yaralara sebep olan sembollerin sosyokültürel yaşamdaki gerçek hacminden bağımsız bir şekilde travmatize olmuştur. Erken Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleştirilen sosyokültürel devrimlerin “ulusu” aydınlığa çıkardığı yahut tam tersine “milleti” bir medeniyetin kültürel birikiminden mahrum bıraktığına dair değerlendirmeler, hiçbir zaman sadece söz konusu devrimlerin kendisiyle ilgili olmamıştır. Aslında yas süreçlerindeki “öfke” ve “pazarlık” aşamalarında yaşanan travmaların, tarafların şimdiki zaman kazanımlarına etkisinden bağımsız olmayan bu değerlendirmeler, bilimsel ve istatistiki verilerden değil, devrimci krizlerden yara alan her toplumun kolektif bilincinde, çeşitli boyutlarda görülebilen marazlardan beslenmektedir. Erken Cumhuriyet Dönemi’ne dair retorik, geçmişinde büyük yıkımlar ve yeniden ayağa kalmak için gösterilmiş kolektif fedakârlıklar olan toplumların devrimci kriz dönemlerinin ardından farklı geçmiş zaman sembollerine yükleyerek taşıdığı bir devrim yarası olarak, sahiplerine, yas tutmakta olan bireylerin çevresinde oluşan, zamandan kopabilme konforunu da sağlamaktadır. Her toplumun farklı bir geçmiş zaman sembolüne ‘ağıt’ yakarak elde ettiği ve olan yahut olmuşla ilgili değil, olunamayan ve olunması gerekenlerle ilgili olan ‘zamandan kopabilme konforu’ da sağlamaktadır. Her toplumun farklı bir geçmiş zaman sembolüne ‘ağıt’ yakarak elde ettiği ve olan yahut olmuşla ilgili değil, olunamayan ve olunması gerekenlerle ilgili olan ‘zamandan kopabilme konforu’, yas süreçlerinin sağlıklı bir şekilde atlatılması açısından da işlevseldir. Bu konfor alanı, yaslı bünyeye, kayıpla yüzleşme, kaybın gerçek değeriyle hesaplaşma ve nihayet kaybı geçmişe uğurlayarak yeniden ‘hayata dönme’ imkânı sağlar. Ancak sosyokültürel yaşamının tamamını hedef alan bir devrimin yaralarıyla derinleşen ‘Türk Tipi’ travmada, bu konfor alanı, toplumun gerçeklikle bağlarını tamamen kopardığı bir karakter dönüşümüne neden olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti, bir asır önce gerçekleşen rejim değişikliğiyle ilgili hatıralardan kaynaklanan ‘geçmiş zaman tutulması’ nedeniyle adeta bir ‘tarih zehirlenmesi’ yaşamaktadır. Söz konusu geçmiş zaman tutulmasının kaynağı olan dönemi yas süreçleri bağlamında ele alacak olan bu makale, imparatorluğun gidişinin kolektif hafızadaki bilinç dışı travmatik etkilerine yoğunlaşacaktır. Bu yaklaşım sayesinde “yitirilmiş cennet” ya da “terkedilmiş cehennem” gibi birbirinden çok farklı hatırlamaların miladı ve bir heyûlânın doğum süreci olan bir döneme dair, sosyopsikolojik açıdan iyileştirici bir katarsis zemini sağlanması umulmaktadır. 

Atakan Durmaz

Özet: Duygular ve rasyonellik arasındaki ilişki, insanı binlerce yıldır meşgul eden bir konudur. Pek çok farklı disiplin kendi ekseninde bu ilişkiyle ilgilenirken, ekonomistler konuyu ekonomik karar alma süreci açısından değerlendirmektedirler. Her ne kadar Klasik ve neoklasik ekonomiye göre kararlar bilgi ve fayda-maliyet analizine dayalı olarak alınır varsayımına dayansan da gerçekte, karar verme süreci bu varsayımdan çok daha karmaşıktır, çünkü aynı zamanda psikolojik faktörleri de içermektedir. Bu noktadan hareketle hazırlanan bu makalenin amacı, ekonomik karar verme sürecinde duyguların nasıl bir rol oynadığını belirleyerek, duygular ve rasyonellik arasındaki ilişkiye farklı bir bakış açısı kazandırmaktır. Makalenin bulguları, ekonominin, diğer bilimlerin araştırma sonuçlarını, karar verme sürecinin ekonomik teorisine dahil ederek, bu karmaşık araştırma alanı hakkında daha doğru ve gerçekçi bir anlayış kazanabileceğini ortaya koymaktadır. 

Süheyla Ayvaz

Özet: Reklam ve duygu arasındaki ilişkiler genel olarak duygusal çekicilikler kavramı altında ana akım bir paradigmadan tüketici davranışı çerçevesinde ele alınmaktadır. Bu bağlamdaki ampirik tartışmalarda duygunun işlevsel olarak tüketiciyi nasıl etkilediğine yönelik çoğunlukla nicel analizlere dayalı betimsel tahliller yapılmaktadır. Ancak duygunun kendisinin reklamcılık aktiviteleriyle bir tüketim kategorisi ve/veya emtia oluşuna yönelik eleştirel bir değerlendirmeye pek rastlanmamaktadır. Bu noktadan hareketle bu çalışma tükettiren duygular ve/veya tüketimci duyguların inşasında reklamın aracılık rolünü tartışmaya açmaktadır. Bu amaçla Zen Pırlanta markasının bir katalog gibi tasarlanan “Zen Style” isimli dergisinin Ocak 2021 sayısı Eva Illouz’un duygusal kapitalizm kavramı çerçevesinde Fairclough’un Eleştirel Söylem Analizi ile çözümlenmektedir. Zen Style’da yer alan ürünlerin tanıtımlarında kullanılan duyguların neler olduğu, bu duyguların hangi sözcükler ve görsellerle ilişkilendirildiği ve temsil edildiği, tüketicinin duygusal argümanlara katılımını sağlamak için kullanılan stratejilerin neler olduğu söylemsel açıdan analiz edilmektedir. Araştırma sonuçlarına göre markanın reklamları aracılığıyla pırlantalar, duygu yüklü metalar olarak inşa edilmektedir. Aşk, mutluluk ve kimlik ana duygularına hitap eden reklamlar aynı zamanda özlem, tutku, aidiyet, sevgi, cesaret ve benzeri birçok ara duygu ile desteklenmektedir. Böylece pırlantanın söylemsel alanında birçok duygu birlikte anlam kazanmaktadır. Bunun yanı sıra pırlanta kadınları ve erkekleri birbirinden farklı duygusal özneler işaretlemektedir. Bu şekilde geleneksel toplumsal cinsiyet ideolojisi “duygusal pırlantalar” tarafından yeniden üretilmektedir. 

Yunus Eroğlu

İlknur Bahadır

 Duyguların bir disiplin serbestiyeti içerisinde rahatça ifade edildiği kurmaca alan, tarihle teması sırasında duyguların vakaların neden ve sonuçları üzerine etki kapasitesinin değerlendirilmesi konusunda postmodernist tarihçilere ilham verdi. 19.yy itibariyle psikoloji biliminin bir araştırma nesnesi olarak incelediği, duygu adı altında hissedilenlerin biricikliği, söz konusu tecrübenin başkasına anlatılmasının imkanı ve bu hislerin dışa vurumu gibi sorular etrafında bugüne kaynaklık eden duygular tarihi anlayışı şekillendi. Duyguların insana dair bir biliş formu, bir deneyim olarak kurumsallaştırılması yönündeki araştırmalar ise Aristotales’ten itibaren filozofların, ilahiyatçıların, 13.yy’dan itibaren bu ikiliyle kaynaşan tıpçıların zihin, beden, ruh temelinde şekillenen ortak tartışmalarının konusu olmuştu.

Merve Kader Yılmaz

Duygular ve toplumsal ilişkiler, bir yandan ele alınması gereken müstakil ve şahsına münhasır konularken bir yandan da Duyguötesi Toplum kitabında işlendiği gibi birbiriyle güçlü korelasyonlar oluşturan, birbirlerine sürekli tesir eden konulardır. Oluşturdukları sinerji sebebiyle de ikisinin müşterek olarak ele alan açıklamalara ihtiyaç vardır. Modernizm, post-modernizm ve geleneksel toplum yapılarının duygu bağlamını, farklı sosyologların fikirlerini eleştirel tutumla bir araya getirerek yeni bir teori sunan Duyguötesi Toplum kitabı; sunduğu yeni teorisi ile okurun aklındaki “Bunca olay karşısında toplum nerede?” sorgulamasına ve toplumun eylemsizliğiyle ilgili istizahlara yanıt olabilir ya da yeni sorgulamalara sebep olabilir.